OMMETJE MET TOMMETJE: DOOR DE RIVIERENBUURT
Van beeldhouwwerken en de Nachtwachtsleuf tot spionnetjes en bijzondere geveltjes, Tom weet er in geuren en kleuren over te vertellen. Opgegroeid in een woning aan de Lekstraat was het er met negen broers en zussen een drukte van jewelste, waardoor Tom er veel op uitging. Al zijn ontdekkingen schreef hij op om vervolgens tekst en uitleg te vragen bij zijn vader, die immers stadsgids was. Sinds twee jaar deelt hij deze kennis met zijn trouwe achterban op Instagram. Niet alleen om de volgende generatie wat bij te brengen, maar vooral om de ogen te openen van Amsterdammers. “Iedereen is op hun mobiel gericht en vergeet om te kijken. Het is er allemaal wel, alleen je ziet het niet.”
HILDO KROP
We spreken af bij Apollohouse, de plek waar Tom naast zijn platform voor een bank werkt, om vervolgens naar de Hildo Kropbrug te wandelen. We passeren de Apollohal, een bioscoop waar Tom als klein jongetje op een betonnen muur films keek, en de vrijheidswimpel. “Dit noem je het Canadese plein. Door de bevrijding in ’45 heeft men als dank de vrijheidswimpel geschonken. Die wimpel ziet iedereen, maar ik weet zeker dat bijna niemand weet waar het voor staat.” De grens van Oud-Zuid met de Rivierenbuurt wordt letterlijk ‘overbrugd’ door de Hildo Kropbrug. “Amsterdam heeft in totaal 1900 bruggen en ongeveer 550 hebben een naam. Daar is altijd een reden voor. In dit geval was Hildo Krop een stadsbeeldhouwer en hij heeft met name in Zuid en de Rivierenbuurt heel veel bruggen en gebouwen gedecoreerd met schitterende beeldhouwwerken. Kijk maar eens om je heen!”
PLAN BERLAGE
De volgende brug waar we naartoe lopen is de Kindertjesbrug. “Op de brug zie je een meisje en een jongetje. De één is omringd met hazen en konijnen en de ander met eekhoorns. Je ziet direct hoe rijk die tijd was.” Mijn oog valt meteen op een prachtige, riante woning in Amsterdamse Schoolstijl. “Daar weet ik ook wel het één en ander over te vertellen! Je moet je voorstellen dat dit in de jaren ’20 allemaal weilanden waren. Voor de uitbreiding van Amsterdam had Berlage een plan ingediend om hier enkel villa’s te bouwen. Dat plan haalde het niet, want er moesten behoorlijk veel woningen worden gebouwd op relatief dure grond. Het uiteindelijke plan had wel als harde eis dat de architectonische eenheid van de straat verbonden bleef met de bebouwing op grotere schaal. Vandaar dat je in de hele Rivierenbuurt dezelfde bouwstijl terugziet. Het is heel mooi gemaakt, met veel aandacht en oog voor detail.”
MEZOEZA
We lopen verder richting de Deurloostraat, waar een rijke geschiedenis verborgen ligt. “Het is een hele vervelende periode, maar ik kan er niet omheen. In Zuid woonden ongeveer 85.000 joden en een groot deel van hen is in de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd. Er ligt hier dus een hele grote joodse geschiedenis. Je kent natuurlijk de Vrijheidslaan, Churchill-laan en het Victorieplein, maar die hebben voor de oorlog nooit zo geheten.” Terwijl ik aandachtig luister, vergaap ik me aan schitterende gevels en deuren die de Rivierenbuurt rijk is. En daar is Tom om weer een weetje over de balk te gooien. “Heel veel deuren in Amsterdam, met name in deze buurt, hebben een mezoeza. De mooiste die ik ooit heb gezien, is hier in de Deurloostraat. Er zit een perkamenten rolletje in met een Bijbelse tekst en onuitwisbare inkt, die volgens Joodse traditie bij elke deurpost moet zitten, dus ook binnen. Er zijn er heel veel verdwenen, maar hier hangt die nog steeds!”
LICHTGEVENDE HUISNUMMERS
“Ik kan er niks aan doen, maar als ik hier loop dan zie ik allemaal dingen die betrekking hebben op de oorlog. Tijdens de oorlog moest Amsterdam donker en verduisterd worden om te voorkomen dat geallieerde bommenwerpers hun weg naar Duitsland konden vinden of materiaal boven de stad zouden kunnen droppen. Er brandde geen enkel licht en ook alle ramen werden verduisterd. Men schilderde daarom hun huisnummer op de gevel met lichtgevende verf, omdat het anders gewoonweg niet goed te zien was. Een aantal zijn bewaard gebleven en sommigen worden zelfs beschermd door een glasplaat, omdat er in de loop der jaren veel zijn verdwenen. Als een huis wordt verkocht en een nieuwe eigenaar het huis opknapt, verdwijnt daarmee vaak vanuit onwetendheid dit soort historie. Zonde vind ik dat.”
DUINRECHTS EN VECHTLINKS
Met Tom aan mijn zijde ben ik altijd extra op mijn hoede. Boven, onder, links, rechts, waar gaat hij me nu weer op testen? Vlak voor de kruising met de Churchill-laan loop ik bijna over ‘Duinrechts’, een putje met een historische betekenis. “Men dronk per jaar zo’n driehonderd liter bier – weliswaar met een heel laag alcoholpercentage – omdat er nog geen stromend water was en de grachten heel erg vervuild waren. Op een gegeven moment heeft onder andere Sarphati ervoor gezorgd dat er een leiding kwam. Vanuit de waterleidingduinen naar Amsterdam. Dat kwam bij de Noordermarkt uit en daar kocht je water voor een cent. Daarna heeft men twee leidingen neergelegd in Amsterdam. Leidingwater uit de duinen en uit de Vecht. De één was voor bluswerkzaamheden en om af te wassen en de ander diende als drinkwater. Je zag dus heel veel putjes met Duinrechts en Vechtlinks erop. Links en rechts geven aan hoe je het kraantje dicht moest draaien. Op de Stadionweg vind je er twee naast elkaar en hier in de Scheldestraat ligt er ook nog één! Je ziet ze bijna niet meer. En als deze straat op de schop gaat, verdwijnen ze jammer genoeg.”
ANNE FRANK
Tom woonde vroeger in de Lekstraat en zijn school zat in de Vechtstraat. Zo wandelde hij dezelfde route naar school als Anne Frank. “Je had vroeger geen ring om Amsterdam, dus al het verkeer ging dwars door de stad heen. Ik moest altijd oversteken bij de drukke Rijnstraat, maar heel wat jaren daarvoor was er ook iemand die dat deed, namelijk Anne Frank. Zij ging naar de 6e Montessorischool Anne Frank.” De madeliefjes staan voor de deur en een deel van haar dagboek is op de gevel van de school geschilderd. “De klaslokalen met de oude kachels en bankjes op de begane grond zijn
EEN WONDER
We vervolgen onze wandeling langs de RAI, richting het Beatrixpark. Wat vroeger, voordat de ring er was, verbonden was met het Amstelpark. “Het Beatrixpark en het Amstelpark waren vroeger één park. Er was toen een kabelbaantje waarmee je van de ene kant naar de andere kon. Het Amstelpark is vijftig jaar geleden aangelegd, speciaal voor de Floriade.” Even verderop lopen we langs een huis waar Maria groot op de gevel is afgebeeld. “Hier woonde een mevrouw die Maria heeft gezien. Dat is erkend door de Paus en sindsdien is het de Mariakapel geworden. Ze is hier verschenen, dus eigenlijk heeft hier – in de Rivierenbuurt – een wonder plaatsgevonden!”